Rond de hele Nederlandse kust en zelfs verder in het binnenland kennen we een geschiedenis van landaanwinning. Onlangs bezocht ik al de Tweede Maasvlakte die deze eeuw nog werd aangelegd. Ook in Groningen is land onttrokken aan de zee. Door in het water van de Waddenzee rijsdammen te bouwen bleef na de vloed extra slib liggen. Beetje bij beetje ontstond er zo nieuw land. Ineke Noordhoff tekende deze bijzondere geschiedenis op in het boek Schaduwkust. Met haar wandel ik op een koude dag door de Westpolder, een relatief nieuw stuk Gronings land.
De Westpolder is aangelegd tussen 1873 en 1876. Boeren lieten rijsdammen aanleggen in de Waddenzee. Deze dammetjes, gemaakt van wilgentenen, zorgden ervoor dat de stroomsnelheid van het water afnam. Daardoor bleef er extra slib liggen en ontstond er na verloop van tijd land. Wanneer het nieuwgewonnen gebied groot genoeg was, legde men een dijk aan om het tegen de zee te beschermen en begon aan de andere kant van de dijk het proces opnieuw, vertelt Ineke Noordhoff. We blijven staan en kijken over het aangewonnen land richting zee. Ik moet denken aan mijn bezoek aan de Tweede Maasvlakte. Zo doen we dat dus in Nederland, denk ik: we breiden het land uit door het handig af te troggelen van de zee.
We lopen verder, terwijl Ineke vertelt. De rijsdammen in de Westpolder werden aangelegd door arbeiders die voor hun zware werk slecht betaald kregen; ze waren horig aan het land en de boeren. De arbeiders woonden met hun gezinnen op het net aangewonnen, nog natte land. In de enclaves ontstonden zelfs schooltjes voor de kinderen. De winst van hun arbeid – het land en de opbrengst daarvan – was voor de kustboeren.
“Op deze manier land aanwinnen gebeurde niet alleen in Nederland, maar ook langs de Duitse Waddenkust. Maar er was een groot verschil: de in Duitsland aangewonnen kust werd automatisch eigendom van de Duitse staat. Er ontstonden plaatsjes, hotels, levendigheid. De in Nederland aangewonnen kust was lange tijd van… de boeren. De aanwinning had daarmee een aantal negatieve gevolgen: boeren kregen meer land, en er kwam steeds minder grond voor de gemeenschap. En de dorpjes die er al waren, kwamen dieper het land in te liggen, raakten geïsoleerd en verder verwijderd van de kust. Doordat boeren geen belang hadden bij toerisme, werd het gebied steeds minder levendig.”
Het landschap hier is bijzonder. Ik verbaas me over de stilte, over het land dat langzaam overgaat in zee. We lopen een laatste stuk de polder in, voordat we weer terugkeren over de dijk. Ineke vertelt verder: “Het gebied was niet gastvrij; overal stonden bordjes ‘privé’.” Nog steeds worden bezoekers gewaarschuwd wanneer zij het land buiten de dijk willen betreden, omdat defensie er oefeningen houdt. De Waddenzee is inmiddels werelderfgoed, verdere aanwinning is niet toegestaan. Het land is nog steeds van de boeren, alleen de dijk is onteigend. ’s Zomers grazen er schapen, als wij er zijn, zien en horen we alleen land en vogels.
Noordhoff trekt een parallel tussen het aanwinnen van land destijds en de tijd van nu: “De wereld verandert, de superrijken verrijken zich. Dat is inherent aan ons economische systeem. De boeren die land aanwonnen, waren de ‘Trumpjes’ van die tijd.” Ze droomt van een wereld waarin het niet meer gaat om grondbezit, maar om grondgebruik – en dan zodanig gebruik dat het ecosysteem in balans blijft: “Dat het er niet meer toe doe van wie het is. Grondbezit is een westerse menselijke constructie.” “Biedt de grond hoop?” vraag ik haar. “Ik ben niet zonder hoop. Er zijn gelukkig individuen die verstandig gebruik maken van de natuurkrachten. Maar we leren weinig.”
Het gesprek met Ineke en onze wandeling door het lege, aangewonnen land zetten me aan denken over de verhouding tussen natuur en cultuur, tussen grond en mens. Zou het Nederlandse land, de grond, ons missen, als er geen mensen meer zijn?
Geef een reactie